Kentsel dönüşüm, afet riski taşıyan bölgeler ve kalabalıklaşan şehirlerde yaşanan sorunları ortadan kaldırmayı amaçlayan kamusal bir çalışmadır. Bir şehrin büyük bir bölümünü ya da belirlenen bir kısmını proje kapsamına alan kentsel dönüşüm çalışmalarının bazı öncelikleri vardır. Kentsel dönüşüm, afet riski taşıyan bölgenin belirlenmesi ve ilgili önlemlerin alınarak daha güvenli ve yaşanılabilir kent hayatı inşa edilmesini amaçlar. Bireylerin emlak ve konutlarını daha güvenilir ve yaşanılır hale getiren kentsel dönüşüm projeleri, insan odaklı projelerdir. Göç alan ve çarpık yerleşmelerin görüldüğü İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli gibi illerde kentsel dönüşüm projelerine daha çok rastlanmaktadır. Peki kentsel dönüşüm projesi nedir, kentsel dönüşüm projelerinin şartları ve avantajları nelerdir? Tüm soruların yanıtı makalemizde vermeye çalıştık.
Kentsel Dönüşüm Projesi Nedir?
Kentsel dönüşüm, şehirleşmenin yaygınlaşmasıyla başlayan çarpık kentleşmenin sonuçlarından birsidir. Kentsel dönüşüm projesi kapsamında bireyin yalnızca konutları değil Emlakları da devlet tarafından güvence altına alınıp destek verilmektedir. Özellikle deprem ve sel riskine açık bölgelerin belirlenmesi, bu alanlardaki yapıların daha güvenli şekilde yeniden inşa edilmesi proje dahilindeki çalışmalardandır. 2012 yılında çıkartılan afet riski barındıran yapıları ilgilendiren 6306 sayılı kanun kapsamında kentsel dönüşüm projeleri hayata geçirilmeye başlanmıştır. Bu kanunda 'Riskli Yapı' ve 'Riskli Alan' şeklinde iki tanımlama yapılmıştır. Başta afet riski taşıyan bölgeler olmak üzere Türkiye'nin ve büyükşehirlerin birçok bölgesinde kullanım ömrünü tamamlamış ve içinde oturmaya elverişli olmayan yapıların yıkılarak yeniden bir proje kapsamında yapılması öngörülmüştür.
Çıkartılan kanun uyarınca yıkılması öngörülen binaların yeniden yapılması esnasında mal sahiplerine çeşitli güvenceler sağlanmıştır. Devletin sağladığı kira yardımı, yapım kredisi, belediyenin harç ve vergi avantajları, kentsel dönüşüm projesi mağduriyetlerini gidermek için devreye sokulmuştur.
Kentsel Dönüşüm Hangi Durumlarda Uygulanır?
Doğal afet riski kentsel dönüşüm projeleri için öncelikli başlıktır. Kente göç ile ortaya çıkan çarpık kentleşme ve getirdiği altyapı sorunları da kentsel dönüşüm projelerini gerekli kılmaktadır.
Bir yapının riskli olması sebebiyle kentsel dönüşüm kapsamına girmesi, hak sahiplerinin kira yardımı ve kredi desteği gibi yardımlardan yararlanabileceği anlamına gelmektedir. Kentsel dönüşüm projesi kapsamına alınması için bir alanın riskli alanda yer alması yeterlidir. Riskli alanda yer alan binalarla beraber yine riskli alanda yer alan risk barındırmayan binalar da projeye dahil edilebilmektedir. Bu süreçte hak sahiplerine kira yardımı ve kredi desteği gibi yardımlar da yapılmaktadır.
Riskli Yapı Nedir? Binanın Riskli Olduğu Nasıl Belirlenir?
Kentsel dönüşüm projesinin uygulanması için bir alanın riskli bölge ilan edilmesi gerekmektedir. Riskli bölge içerisindeki riskli yapılar da kentsel dönüşüm projesi kapsamında yıkılarak daha güvenli ve alanın riskine uygun olarak daha dayanıklı şekilde yeniden inşa edilir. Peki, riskli yapı nedir? Riskli yapı, ekonomik ömrünü tamamlamış olan, proje kapsamında belirlenen riskli alan içinde ya da dışında olup ağır hasar görme veya yıkılma riski taşıdığı uzmanların teknik verilerine dayanılarak tespit edilen yapı demektir.
Binanın riskli olup olmadığı, risk tespit kuruluşları tarafından belirlenir. Riskli bölgede yer alan veya almayan binaların hasarlı olup olmadığını belirleyen risk tespit kuruluşları, bakanlık tarafından ruhsat alan kuruluşlardır. İlgili 26454 sayılı kanun 6 Mart 2007 tarihinde Resmi Gazete' de yayınlandı ve yürürlüğe girdi. Söz konusu yönetmeliğe göre bina depremde yıkılma veya ağrı hasar alma riski taşıyorsa, bina ekonomik ömrünü dolmuşsa bina riskli olarak kabul edilir.
Yerinde Dönüşüm ve Bina Güçlendirme Nedir?
Yerinde dönüşüm ve bina güçlendirme kavramları, kentsel dönüşüm projeleri kapsamında dikkat çeken başlıklardandır. Yerinde Dönüşüm kavramı, riskli alanda yer alan ve kentsel dönüşüm kapsamına giren müstakil binalar için kullanılan bir kavramdır. Binanın bulunduğu arsanın imarında herhangi bir değişiklik yapılmadan, emlak sahiplerinin rızası dahilinde depreme dayanıklı olmayan binanın yıkılarak depreme dayanıklı şekilde yeniden inşa edilmesini ifade eder.
Bina güçlendirme ise, riskli alanda yer alan binanın yıkılmaya ve yeniden yapılmaya gerek duyulmaksızın, depreme dayanıklı olacak şekilde güçlendirilmesi demektir. Kentsel dönüşüm projesi kapsamında alınan önlemlerden birisi olan bina güçlendirme çalışması, binanın yeniden yıkılıp inşa edilmesi aşamasındaki emek ve maliyeti ortadan kaldıran bir çalışmadır.