Kıdem tazminatı, işçinin her yıl yaptığı çalışma üzerinden bir aylık brüt ücretine karşılık gelen miktardır. Brüt ücrete işyeri uygulaması olarak kabul edilen yardım ve teşvikler de dahil edilmektedir. Örneğin bir işçi üç bin lira kazanıyor ve her üç ayda bir giyecek yardımı olarak üç yüz lira alıyorsa, aynı zamanda kendisi için ödenen prim tutarı da bin iki yüz liraysa bir yıllık çalışmasına karşılık dört bin üç yüz lira kıdeme hak kazanmaktadır. Çoğunlukla net ücret üzerinden düşünülmekte ve hak kayıplarına neden olunabilmektedir.
Dolayısıyla uzun süreli çalışma hayatına sahip olan bir işçinin kıdem tazminatı toplamı önemli bir rakama karşılık gelebilmektedir. Bu durum, çeşitli nedenlerle nakit ihtiyacı olan işçilerin iş akdini feshetmeksizin tazminatını edinip edinemeyeceği yönünde sorulara sebep olur. Genellikle emlak yatırımı yapma saikıyla bu gibi arayışlara girildiği düşünülmektedir.
Kıdem Tazminatını Kazanmanın Koşulları
Türkiye Cumhuriyeti iş hukukumuzda haklı fesih ve geçerli fesih olmak üzere iki farklı fesih türü öngörülmüştür. İşçi ve işveren tarafı bu nedenlerle fesih gerçekleştirebilmektedir. Dolayısıyla haklı fesih gerçekleştirildiği zaman işçinin kıdem tazminatına hak kazanamayacağını söyleyebiliriz. İş Kanununda işverenin hangi nedenlerle haklı fesih gerçekleştirebileceği açıkça ifade edilmiştir. Bunlardan en çok bilineni ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılıktır. Bu kurallara aykırı davranan işçi ile çalışmak zorunda olmayan işveren, aynı zamanda kıdem tazminatı da ödemek zorunda değildir. Bununla birlikte, fazla çalışma yapan ve çalışmaları ödenmeyen işçi de haklı fesih yapabilmekte ve bu şartlar altında kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir.
Geçerli fesih nedenleri ile sözleşmeyi sona erdiren işçilere kıdem tazminatı ödenmelidir. Daha çok performansa dayalı gerekçelerle işten çıkarmalarda geçerli fesih uygulanmaktadır. Mahkemeler tarafından fesih makul bulunmaktaysa da işçinin birikmiş alacakları da ödetilmekte, yalnız işçiye işe iade davası açma yolu kapatılmaktadır.
Ev Alma Gerekçesiyle Kıdem Tazminatı
Yasalarımızda konut satın alma gerekçesiyle kıdem tazminatı ödenmesi usulü bulunmamaktadır. Bu konu birkaç kez yetkililer tarafından dile getirilse de hayata geçirilmemiştir. Dolayısıyla işçilere bu gerekçeyle işten ayrılmaları halinde haklarının kaybolacağını bildirmek isteriz. Çalışma süreleri nedeniyle istifa eden işçi, sigorta kaydının yapıldığı günü esas alarak böyle bir yol izleyebilir fakat çalışma hayatının başlangıcında yahut ortalarında olan işçiler haklı fesih nedenleri haricinde sözleşmelerine son verirlerse hak kaybı yaşayacaklardır. Özellikle son yasal düzenlemelerle bu hakkın kullanımının güçleştiğine ve uzun çalışma hayatı sonucunda emeklilik gerekçesiyle istifa ederek kıdem tazminatı alınabileceğine vurgu yapmak isteriz.
Çalışma hayatında işçilerle işverenlerin haricen anlaşma yaparak birikmiş alacaklar konusunda ve bu kapsamda kıdem tazminatı konusunda karar verebildiği görülmektedir. Bu gibi anlaşmalar hukuka uygundur fakat işçi gelecekte ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeniyle iş akdi sonlandırılırsa kendisine ödenen miktar mahsup edilebilecektir. Ev almak için kıdem tazminatını elde etmek isteyen ve bu yola başvuran işçinin bu hususa özellikle dikkat etmesi gerekmektedir.